Górale Żywieccy to nie tylko surowa, górska codzienność i ciężka praca, ale także niezwykle barwna kultura, w której muzyka i taniec odgrywają szczególną rolę. Ich taneczne tradycje są dynamiczne, pełne ekspresji, a zarazem dostojne i obrzędowe. Choć dziś góralskie tańce można zobaczyć głównie na festiwalach folklorystycznych i w wykonaniu zespołów regionalnych, wciąż żywe są potańcówki organizowane podczas lokalnych wydarzeń, a w niektórych domach wciąż można usłyszeć dźwięk dud i skrzypiec, przy których nogi same rwą się do tańca.
Taniec Górali Żywieckich – żywioł i tradycja
Żywieckie tańce wyróżniają się na tle innych góralskich tradycji swoją różnorodnością. Choć w porównaniu do innych grup etnograficznych jest ich mniej, to każdy z nich ma swój unikalny charakter i podkreśla temperament górali. Tańce dzielą się na dwa główne rodzaje:
- Korowodowe – grupowe, prowadzone przez wodzireja, często nawiązujące do dawnych obrzędów. Do tej grupy należą Koło, Koń i Bon.
- Pojedynczych par – wymagające od tancerzy sporej sprawności i umiejętności improwizacji. Wśród nich wyróżniają się Obyrtka, Siustany i Hajduk.
Charakterystyczną cechą tańców góralskich jest ich żywiołowość i swoboda – nie są one ściśle sformalizowane, a duża część ruchów wynika z improwizacji tancerzy. Do tego dochodzi jeszcze element rywalizacji – mężczyźni często popisują się swoimi umiejętnościami, wytrzymałością i pomysłowością, wykonując skoki, przysiady i przytupy.
Nie można zapomnieć o śpiewie i przyśpiewkach, które towarzyszą tańcom. Górale śpiewają pełnym głosem, często improwizując teksty, które są zalotne, żartobliwe, a niekiedy nawet uszczypliwe. Tancerki dodają do tego charakterystyczne „juhuhu”, które podkreślają dynamikę tańca.
Najważniejsze tańce Górali Żywieckich
Koło – taniec wspólnoty i śpiewu
Koło to jeden z najstarszych tańców góralskich, prawdopodobnie mający korzenie obrzędowe, szczególnie weselne. Tańczony jest w dużym kole, prowadzonym przez wodzireja – najlepszego śpiewaka i tancerza. To on rozpoczyna śpiew, po czym stopniowo zaprasza do tańca kolejnych uczestników. Tancerze wykonują różne figury, przeplatając je przyśpiewkami. Ruch jest dostojny, płynny, a w rytm tańca zmienia się układ rąk – od trzymania za dłonie, przez „koszyczek” (trzymanie się pod ręce), po efektowne bramki tworzone przez uniesione ramiona.
Koń – taniec w transie
Taniec Koń, znany z Sopotni Małej i Koszarawy, ma w sobie coś hipnotyzującego. Jego nazwa pochodzi od przyśpiewki, choć sposób poruszania się tancerzy rzeczywiście przypomina koński chód – rytmiczne dreptanie w miejscu, pochylanie tułowia i dynamiczne zmiany kierunku. Rozpoczyna się od śpiewu wodzireja, który „zwołuje” resztę uczestników. Gdy wszyscy już tańczą, formuje się korowód, w którym tancerze obejmują się ramionami i poruszają w rytm muzyki.
Bon – taniec na urodzaj
Bon to taniec ściśle związany z tradycjami ostatkowych zabaw i prośbami o urodzaj. Tańczyły go wyłącznie mężatki, trzymając w rękach gliniane naczynie z piwem lub innym trunkiem. Taniec był pełen symboliki – wierzono, że mężczyźni nie mogą w nim uczestniczyć, bo „urodziłyby się same korzenie”. Charakterystycznym elementem Bona jest rytmiczne przytupywanie, które miało na celu „obudzenie ziemi” po zimie i zapewnienie dobrych plonów.
Obyrtka – żywiołowy wir
To jeden z najbardziej znanych tańców górali żywieckich. Jak sama nazwa wskazuje, jego głównym elementem jest wirowanie – tancerze obracają się wokół własnej osi, szybko zmieniając kierunek. Każda para może nadawać tańcowi własny rytm i styl, a górale dodatkowo popisują się przyśpiewkami. Tempo jest szybkie, a najlepszym tancerzom udaje się wpleść dodatkowe akcenty, np. przyklęki czy skoki.
Siustany – lekkość i precyzja
Siustany to taniec wymagający precyzyjnej pracy nóg – polega na delikatnym przesuwaniu stóp nad podłogą, niemal bez ich odrywania. Kroki muszą być wykonywane płynnie, a kolana pozostają ugięte. Taniec wymaga dobrej kondycji, ponieważ oprócz podstawowego kroku pojawiają się też gwałtowne akcenty – podskoki i rytmiczne klaskanie.
Hajduk – popis siły i zręczności
To najtrudniejszy i najbardziej efektowny taniec Górali Żywieckich, pełen elementów popisowych. Tancerze wykonują przysiady, szybkie skoki, uderzają dłońmi o pięty i pięściami o podeszwy butów. Każdy ruch jest dynamiczny, mocny, podkreślający siłę i zręczność tancerza. Kobiety w Hajduku odgrywają raczej rolę towarzyszącą – to mężczyźni dominują w popisach i rywalizacji.
Góralska pasja i energia
Tańce Górali Żywieckich są pełne życia i pasji – to nie tylko sposób na zabawę, ale także opowieść o charakterze i historii tych ludzi. Są w nich elementy dawnych obrzędów, zalotów, rywalizacji i wspólnoty. Choć dziś rzadziej tańczy się je na co dzień, wciąż stanowią ważny element kultury regionu. Podczas festiwali folklorystycznych, wesel czy rodzinnych uroczystości można zobaczyć, jak górale, mimo upływu lat, nadal oddają się magii tańca – pełnego werwy, emocji i nieskrępowanej radości.
Może warto przy najbliższej okazji spróbować zatańczyć po góralsku i poczuć tę niezwykłą energię na własnej skórze?
